Część IV: Bykowina w wieku XIX

przemek

[link widoczny dla zalogowanych]

CZĘŚĆ IV: Bykowina w wieku XIX

Źródło: "Miesięcznik Barbara", nr IV: grudzień 2009

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu oblicze Bykowiny było zupełnie inne niż dziś. W miejscu Osiedla Górnośląskiego znajdowały się pola uprawne i łąki, zaś centrum osady znajdowało się na wzgórzu, które dziś określa się jako tzw. Starą Bykowinę. W XIX w. rozpoczął się okres szybkiego rozwoju miejscowości, a impuls do tego dało pojawienie się w tym rejonie przemysłu.

Początkowo mieszkańcy Bykowiny zajmowali się tylko rolnictwem. Z czasem wzrosła rola handlu i rzemiosła. Co najmniej od XVII w. w pobliżu osady istniał kamieniołom (zdjęcie). Znajdował się on w najwyższym punkcie Bykowiny, w miejscu gdzie dziś stoi kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jednak faktyczne wkroczenie przemysłu do osady wiąże się z założeniem tu jednej z pierwszych na Śląsku hut cynku. Mianowicie w 1825 r. hrabiowie Henckel von Donnersmarck otwarli tu cynkownię „Thurzo”. Kres jej działalności nastąpił w 1919 r. z powodu przestarzałych urządzeń. Hutę w węgiel zaopatrywała kopalnia „Hugo” (rejon dawnej kopalni „Wirek”). Plany utworzenia na terenie Bykowiny kopalni „Eufemia” nie powiodły się.

W pół wieku po uruchomieniu huty „Thurzo” pracę rozpoczęła druga cynkownia –„Franciszek”. Zbudował ją w 1876 r. Fritz Saeftel. Została zamknięta w 1914 r. Także w 1876 r. powstała pierwsza cegielnia. Jej fundatorką była Szarlota Tichauerowa. Drugą cegielnię otwarto w 1884 r. Kolejnym zakładem przemysłowym na terenie Bykowiny była utworzona w 1888 r. przez Józefa Kuntze fabryka blach dziurkowanych. Na cześć cesarza Fryderyka III nadano jej nazwę „Friedrichswerk”. Zlokalizowana była na terenie dzisiejszego „Domgosu”.

Najstarsze zabudowania w Bykowinie powstały wzdłuż obecnych ulic: Krętej, Bocznej, 11 Listopada i Siekiela. Poza tym w połowie XIX w. do Bykowiny należały następujące osiedla: Kolonia Thurzo i Kolonia Hugona (osiedla robotnicze cynkowni „Thurzo” i „Franciszek”), Kolonia Krząkały (zbieg ulic Korfantego i Tunkla), Kolonia Laury (wzdłuż ul. Katowickiej w kierunku Wirku), część osiedla Otylia i część rewiru leśnego Niedźwiedziniec (na południowy-wschód od boisk Maracana). Z czasem granice Bykowiny uległy zmianie.

Szczególnie silny rozwój osady przypadł na koniec XIX w. W 1895 r. wieś została przyłączona do wodociągu państwowego. Przyczyną tego był zanik wody pitnej w studniach spowodowany wydobyciem węgla oraz wytrzebieniem lasów. Równie ważne było połączenie Bykowiny 6 sierpnia 1901 r. linią tramwajową z sąsiednimi osadami. Początkowo linia ta wiodła z Chorzowa przez Świętochłowice do Wirku. By kontynuować podróż w kierunku Bytomia, w Wirku trzeba było się przesiąść. Przerwę w torowisku zlikwidowano w 1948 r., łącząc tym samym Bykowinę bezpośrednio z Bytomiem. W 1908 r. działalność rozpoczęła Ochotnicza Straż Pożarna. Jej założycielem, a następnie wieloletnim prezesem, był wspomniany Kuntze.

Na koniec kilka uwag należy poświęcić mieszkańcom Bykowiny sprzed ponad stu lat. Początkowo, gdy wieś miała charakter rolniczy, ludność była wyłącznie polskojęzyczna i katolicka. Rozwój przemysłu w połowie XIX w. spowodował napływ ludności protestanckiej i żydowskiej. Znakiem polityki władz niemieckich była zmiana nazwy osady na Friedrichsdorf dokonana w 1907 r. Do nazwy Bykowina wrócono po przyłączeniu jej do Polski w 1922 r.

Przemysław NOPARLIK

Dla zainteresowanych: Jan S. Dworak, Bykowina (1597-1950), Ruda Śląska 1983. [maszynopis]