Część X: Wokół początków wsi Kochłowice

przemek

[link widoczny dla zalogowanych]

CZĘŚĆ X: Wokół początków wsi Kochłowice

Źródło: "Miesięcznik Barbara", nr X: czerwiec 2010

Nie można poznać dziejów Bykowiny bez znajomości historii obszaru, na którym się rozwinęła. Nim w Bykowinie zamieszkali pierwsi osadnicy jej teren należał do powstałej w średniowieczu wsi Kochłowice. Ponieważ związki obu miejscowości przez wieki były bardzo silne, dziejom Kochłowic należy przyjrzeć się bliżej.

Dopiero w połowie XIV wieku pojawiła się informacja o Kochłowicach w źródłach historycznych. W dokumencie Mikołaja księcia opawsko-raciborskiego, wystawionym w Pszczynie 8 grudnia 1360 r., znalazło się określenie Kochlowa Lanka. Ponieważ akt ten dotyczy zatwierdzenia Ottonowi z Pilicy m.in. pobliskiej wsi Załęże historycy odnoszą ową Kochlową Łąkę właśnie do Kochłowic. Chociaż w średniowiecznych dokumentach jeszcze kilkakrotnie była mowa o Kochłowicach, żaden z nich nie wnosi nic nowego do stanu wiedzy o tej osadzie.

Choć nie potwierdzają tego źródła pisane, nie ma wątpliwości, że osadnictwo w Kochłowicach rozwijało się jeszcze przed XIV stuleciem. Centrum dzielnicy, tzw. Rynek, stanowiło środek średniowiecznej wsi, tzw. nawieś. Wokół tego placu promieniście rozchodziły się drogi i rozłożone były parcele. Ten układ siedliska w formie tzw. owalnicy wskazuje, że wsi nie założono na surowym korzeniu, a więc zabudowania istniały tu zanim formalnie wytyczono zasięg osady przez akt tzw. lokacji.

Kiedy więc nastąpiła lokacja Kochłowic na prawie niemieckim? Akcja kolonizacyjna w tym rejonie nasiliła się w czasach panowania Władysława księcia opolskiego. Przed jego śmiercią w 1281 r. lokowano m.in. pobliskie wsie Zabrze, Bogucice, Dąb, Ligotę czy Załęże. Po śmierci Władysława akcję lokacji nowych wsi kontynuowali jego synowie. Panem nowoutworzonego w 1281 r. księstwa bytomskiego został książę Kazimierz. Z jego osobą należy łączyć lokację Kochłowic. Dla panów bytomskich Kochłowice były ostatnią osadą przy granicy z księstwem raciborskim (granicą była rzeka Kłodnica) w dodatku przy drodze z Bytomia do Mikołowa. Musiało im więc zależeć na rozwoju gospodarczym tej części księstwa, zwłaszcza, że od XIII wieku w sąsiedztwie Kochłowic znajdowała się warownia, być może będąca strażnicą celną.

O średniowiecznym gródku stożkowym, stojącym w widłach Kochłówki oraz płynącego od Bykowiny Złotego Potoku, pisaliśmy we wrześniowym numerze „Barbary”. Drewniana warownia była użytkowana między XIII a XV wiekiem. Dowodzą tego badania archeologiczne przeprowadzone w 1980 roku. Gród spłonął w niewyjaśnionych okolicznościach. Do dziś wyraźnie można rozpoznać resztki dawnej fosy, podgrodzia oraz stożka właściwego warowni. Skoro na terenie Kochłowic od XIII wieku stał gród, to w pobliżu mogła być osada, być może w miejscu wsi lokowanej w XIV stuleciu.

Niezwykle barwną przeszłość Kochłowic skomplikowało jeszcze dokonane w 2007 r. odkrycie archeologiczne. W świetle ostatnich ustaleń początki średniowiecznego osadnictwa w Kochłowicach należy przesunąć na IX w. Trzy lata temu na terenie budowanej autostrady A4 kilkaset metrów na zachód od Parku Pamięci dokonano przypadkowego odkrycia wczesnośredniowiecznej osady hutniczej. Odnalezione fragmenty ceramiki pochodzą z okresu IX-XIII w., co świadczy o ciągłości osadniczej w tym miejscu na długo przed lokacją Kochłowic, a nawet przed powstaniem warowni nad Kochłówką. O hutniczej przeszłości osady świadczą ślady żużlu, pochodzącego z wytopu rudy żelaza w prymitywnych dymarkach. Śladów samej dymarki jednak nie znaleziono. Dodatkowo natrafiono na kamienne palenisko do wtórnego przepalania żelaza. Rudę prawdopodobnie wydobywano na miejscu. Archeolodzy, przeszukując teren, odkryli także fragmenty osady z X-XI wieku oraz resztki drewnianej chaty z tego okresu. Na oficjalne wyniki badań z 2007 roku trzeba jeszcze poczekać.

Pragnąc przybliżyć mieszkańcom miasta przeszłość Kochłowic i okolicy grupa młodych ludzi skupionych w stowarzyszeniu Genius Loci ogłosiła rok 2010 rokiem jubileuszu 650-lecia Kochłowic. Jako datę symbolicznych początków Kochłowic obrano rok 1360. Z okazji jubileuszu we współpracy z innymi organizacjami, a także szkołami i parafią przygotowano szereg imprez. Jedną z nich było posadzenie w Kochłowicach 350 rocznicowych drzew, głównie dębów, kasztanów, jarzębin, sosen, wiązów i olch. Z kolei kochłowicki modelarz Jan Kołodziej opracował kartonowy model kościoła Trójcy Przenajświętszej, który można zakupić i samodzielnie posklejać. Jesienią odbędzie się duża konferencja historyczna, z udziałem znanych osobistości świata nauki, poświęcona dziejom Kochłowic, a także szereg wystaw historycznych i wycieczek. Kulminacją obchodów będzie festyn rodzinny oraz uroczysta msza święta w intencji Kochłowic. Szczegółowe informacje znajdują się na stronie [link widoczny dla zalogowanych]

Tekst
Przemysław NOPARLIK

[link widoczny dla zalogowanych]

Źródła archiwalne:
- Drabina J., Horwat J., Jedynak Z., Bytom średniowieczny. Przekazy źródłowe 1135-1492, Opole 1985.

Opracowania:
- Koziełek A., Kochłowice i Kłodnica, Nowa Wieś, Bykowina, Halemba oraz Stara Kuźnica, mps., Kochłowice 1945;
- Noparlik P., Budowa, funkcja i losy średniowiecznego gródka stożkowego w Rudzie Śląskiej-Kochłowicach, „Rudzki Rocznik Muzealny” 2007, Ruda Śląska 2008, s. 91-106;
- Noparlik P., Zmiany krajobrazu kulturowego na obszarze historycznych Kochłowic do połowy XIX wieku, mps. pracy magisterskiej pod kier. prof. A. Barciaka, Wydział Nauk Społecznych UŚ, Katowice 2008.

przemek

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

Konferencja historyczna

Program:
Część I (15.00 - 16.30)
- Jadwiga i Lucjan Wodarzowie - Odkrycie wczesnośredniowiecznej osady hutniczej w Kochłowicach
- Bernard Szczech - Kochłowice w świetle źródeł archiwalnych do końca XVII w.
- dr Piotr Greiner - Źródła kartograficzne do dziejów Kochłowic do 1945 roku

Część II (17.00 - 18.30)
- Marcin Smierz - Początki parafii kochłowickiej
- Jan Kołodziej - Ludwik Tunkel - życie i owoce jego pracy
- Małgorzata Wrożyna - Co w komodzie piszczy, czyli przyczynek do tropienia kochłowickich chłopionek

Imprezy towarzyszące:
- występ artystyczny (zespół instrumentalny uczniów)
- wystawa historycznych pocztówek
- wystawa ze zbiorów [link widoczny dla zalogowanych]
- wystawa historyczna [link widoczny dla zalogowanych] nr III poświęcona Kochłowicom
- wystawa fotografii architektury przemysłowej Górnego Śląska pt. [link widoczny dla zalogowanych]

Czas i miejsce konferencji:
25 września 2010 r. (sobota), początek o godzinie 15.00
Aula Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Jana Pawła II w Rudzie Śląskiej - Kochłowicach (ul. Oświęcimska 90)

Msza święta urodzinowa

Program:
Msza święta w intencji Kochłowic z okazji 650-lecia miejscowości z udziałem chóru parafialnego „Cecylia”

Czas i miejsce:
3 października 2010 r. (niedziela), godzina 9:00
Kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej (ul. Tunkla 2)

Festyn urodzinowy

Program:
14:00 - występ orkiestry dętej [link widoczny dla zalogowanych]
14:45 - prezentacja kochłowickich szkół
15:50 - prezentacja bractwa rycerskiego [link widoczny dla zalogowanych]
16:30 - koncert zespołu[link widoczny dla zalogowanych]
18:00 - występy [link widoczny dla zalogowanych] i [link widoczny dla zalogowanych]
19:00 - koncert zespołu [link widoczny dla zalogowanych]
20:30 - przewidywane zakończenie Festynu

Prowadzenie Krzysztof Rodzoch

Imprezy towarzyszące:
- pokazy walk rycerskich
- pokazy futbolu flagowego ([link widoczny dla zalogowanych])
- pokazy strażackie
- mecz trampkarzy [link widoczny dla zalogowanych] z zaproszonymi gośćmi
- gry i zabawy dla najmłodszych

Czas i miejsce festynu:
3 października 2010 r. (niedziela), początek o godzinie 14.00
Boisko GKS „Urania” w Rudzie Śląskiej – Kochłowicach (ul. Tunkla 12)

[link widoczny dla zalogowanych]

Wycieczki historyczne

Kochłowice: Spacer po Hugobergu (wzgórze, lotnisko)
Termin: 18 września, sobota
Godzina: 11.00
Zbiórka: Kochłowice, pod bramą KWK „Wirek”, ul. Tunkla 112
Oprowadzający: [link widoczny dla zalogowanych]

Kochłowice: Spacer po centrum dzielnicy (kościół Trójcy Św., kościół MB z Lourdes)
Termin: 25 września, sobota
Godzina: 11.00
Zbiórka: Kochłowice, pod Kościołem MB z Lourdes, Skwer im. Bp. Wilhelma Pluty
Oprowadzający: [link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]

Kochłowice: Schron bojowy nr 75 „Grupa Bojowa Kłodnica – Kochłowice”
Termin: 26 września, niedziela
Godzina: 15.00
Zbiórka: Kochłowice, teren Rodzinnego Ogrodu Działkowego „Nadzieja”, ul. Pomorska
Oprowadzający: Eugeniusz Czogała
[link widoczny dla zalogowanych]

Kochłowice: Średniowieczny gródek stożkowy
Termin: 26 września, niedziela
Godzina: 15.00
Zbiórka: Bykowina, kościół św. Barbary, ul. Górnośląska 31
Oprowadzający: [link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]

Wirek: Spacer historyczny pt. „Hołdy i huty Antonienhuty”
Termin: 2 października, sobota
Godzina: 10.00
Zbiórka: Wirek, przed kościołem ewangelickim, ul. Kubiny
Oprowadzający: Uczniowie SP 8 w Rudzie Śląskiej, Przemysław Noparlik
[link widoczny dla zalogowanych]

Kochłowice: Schron bojowy nr 75 „Grupa Bojowa Kłodnica – Kochłowice”
Termin: 2 października, sobota
Godzina: 10.00
Zbiórka: Kochłowice, teren Rodzinnego Ogrodu Działkowego „Nadzieja”, ul. Pomorska
Oprowadzający: Eugeniusz Czogała
[link widoczny dla zalogowanych]

Bykowina: Spacer sentymentalno-historyczny
Termin: 9 października, sobota
Godzina: 9.00
Zbiórka: Bykowina, kościół NSPJ, ul. Wita Stwosza 2
Oprowadzający: [link widoczny dla zalogowanych], [link widoczny dla zalogowanych]
Więcej o Bykowinie

Kochłowice: Teren zlikwidowanej kopalni „Wirek”
Termin: 9 października, sobota
Godzina: 11.00
Zbiórka: Kochłowice, pod bramą KWK „Wirek”, ul. Tunkla 112
Oprowadzający: [link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]

Wszystkie wycieczki zostały wpisane w program Górnośląskich Dni Dziedzictwa 2010. Więcej informacji: [link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

Patronat nad Jubileuszem:

- dr hab. Zbigniew Hojka (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Instytut Historii)
- ks. Jerzy Lisczyk (Proboszcz Parafii Trójcy Przenajświętszej w Kochłowicach)
- ks. Józef Matysik (Ksiądz-senior rodem z Kochłowic)
- Rafał Otręba (Dyrektor Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 3 w Rudzie Śląskiej)
- Andrzej Stania (Prezydent Miasta Ruda Śląska)
- Bernard Szczech (historyk)

Organizatorzy:

- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]

Wsparcie Jubileuszu:

- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]
- [link widoczny dla zalogowanych]

Szczegółowe informacje: [link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych]

[link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych] [link widoczny dla zalogowanych]

Projekt otrzymał wsparcie w ramach Programu
"Młodzież w działaniu"
[link widoczny dla zalogowanych]